در این مقاله، مهمترین نکات برای برگزاری یک جلسه موفقیت آمیز پیش‌دفاع و دفاع را بیان می‌کنم.
مقدمه
در چند سال اخیر، با ابلاغ آیین‌نامه‌های جدید دانشگاه آزاد اسلامی در مقطع دکتری تخصصی، دانشجویان دکتری تخصصی پیش از برگزاری جلسه دفاع نهایی، باید در یک جلسه پیش‌دفاع که به‌صورت متمرکز برگزار می‌شود، شرکت کنند.
این آیین‌نامه شامل دانشجویان رشته‌های غیرپزشکی و همچنین دانشجویان رشته‌های روان‌شناسی سلامت و روان‌شناسی بالینی در حوزه پزشکی می‌شود. این آیین‌نامه شامل حال دانشجویان سایر رشته‌های حوزه پزشکی نمی‌شود.
در این جلسه به‌غیراز دانشجو و استاد راهنمای اول که شرکت آنها در جلسه الزامی است، الزامی به حضور استاد راهنمای دوم، استاد مشاور اول و استاد مشاور دوم نیست. البته اگر محتوای رساله به نحوی باشد که نیاز باشد به‌غیراز استاد راهنمای رساله، فرد دیگری از ارکان دخیل در رساله در جلسه حضور داشته باشد، هماهنگی‌ها باید پیش از برگزاری جلسه انجام شود.
تعداد داوران جلسه پیش‌دفاع حداقل هفت نفر است. اگر تعداد داوران از این کمتر باشد، معمولاً جلسه لغو شده و در تاریخ دیگری برگزار می‌شود.
نکته مهمی که در برگزاری جلسه پیش‌دفاع وجود دارد این است که دانشجویان باید نتایج چند سال تحقیق و پژوهش خود را صرفاً در چند دقیقه برای داوران ارائه دهند و آنها بر اساس آن، تصمیم‌گیری انجام دهند.
دانشجویان دانشگاه آزاد معمولاً در سمینارها و کنفرانس‌های ملی یا بین‌المللی شرکت نمی‌کنند و به همین دلیل تجربه آنها در ارائه ی سخنرانی برای سایرین معمولاً ضعیف است. این موضوع اهمیت آماده‌سازی قبل از پیش‌دفاع را برای این دانشجویان خیلی بیشتر می‌کند. بدون شک دقت به آماده‌سازی پاورپوینت، بسیار مهم است. در ادامه برخی از مهمترین نکات در خصوص آماده‌سازی پاورپوینت و تمرین برای آمادگی جلسه پیش‌دفاع را برای شما شرح می‌دهم.
هشدار
جلسات پیش‌دفاع به صورت مجازی برگزار می‌شوند. ولی حضور دانشجو در یکی از واحدهای دانشگاهی در الزامی است. در حقیقت دانشجو اجازه دارد صرفاً در داخل یکی از واحدهای دانشگاهی به سامانه‌ی مجازی برگزاری جلسات وارد شود.
ساختار اسلایدها
اسلاید باید دارای ساختاری منطقی و منسجم باشد که به حضار کمک کند تا به‌راحتی مطالب ارائه‌شده را دنبال کنند. معمولاً ساختار اسلایدهای دفاع از رساله دکتری به‌صورت زیر است:
- صفحه عنوان
- مقدمه
- بیان مسئله
- اهمیت و ضرورت تحقیق
- روش تحقیق
- یافته‌ها و نتایج
- بحث و نتیجه‌گیری
- پیشنهادها و محدودیت‌ها
- تشکر و قدردانی
البته این ساختار می‌تواند بنا به نیاز و سلیقه دانشجو تغییر کند. دقت کنید برای ایجاد اسلایدهای زیبا، شما می‌توانید از نرم‌افزارهای PowerPoint و یا LaTeX استفاده کنید.
محتوای اسلایدها
- محتوای اسلایدها باید به‌صورت مختصر و مفید باشد و تنها نکات کلیدی و مهم رساله را در برگیرد. از ارائه‌ی مطالب تکراری یا غیرضروری خودداری کنید. بارها دیده می‌شود که دانشجویان با بیان موارد غیرمرتبط، خود را به دردسر می‌اندازند و باید به سؤالاتی پاسخ دهند که ارتباط چندانی به پژوهش آنها ندارد.
- از تصاویر، جداول و نمودارها برای انتقال بهتر مفاهیم استفاده کنید. اما توجه داشته باشید که از تعداد زیادی تصویر یا نمودار در یک اسلاید خودداری کنید، زیرا این کار باعث شلوغی و سردرگمی حضار می‌شود.
- از استفاده از فونت‌ها و رنگ‌های نامناسب خودداری کنید. فونت‌های خوانا و واضح را انتخاب کنید. همچنین از رنگ‌های ملایم و هماهنگ استفاده کنید.
زمان‌بندی
سعی کنید پاورپوینت خود را طوری تنظیم کنید که در زمان مقرر ارائه شود. برای این کار، قبل از جلسه دفاع، اسلایدهای خود را چند بار اجرا کنید تا مطمئن شوید که در زمان مقرر تمام مطالب را پوشش می‌دهید.
شما زمان‌بندی خود را در حدود 15 تا 20 دقیقه در نظر بگیرید. آمادگی داشته باشید که با آغاز بحث‌های احتمالی در جلسه، مدت زمان ارائه‌ی شما ممکن است تا حدود 40 دقیقه نیز افزایش پیدا کند.
تمرین
- قبل از جلسه دفاع، تمرین ارائه اسلایدها را انجام دهید. این کار به شما کمک می‌کند تا اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا کنید و در جلسه دفاع عملکرد بهتری داشته باشید.
- خود را برای شرایطی آماده کنید که ممکن است ارائه‌ی شما زمان‌بر و یا چالشی شود. روی قدرت تمرکز خود بسیار کار کنید. از تمرین‌هایی استفاده کنید که قدرت تمرکز ذهنی شما را افزایش دهد.
آمادگی برای پاسخ به سؤالات
در جلسه پیش‌دفاع یا دفاع، داوران ممکن است سؤالاتی در مورد رساله از شما بپرسند؛ بنابراین، قبل از جلسه دفاع، سؤالات احتمالی را پیش‌بینی کنید و پاسخ‌های خود را آماده کنید.
تلاش کنید تا لیستی از پرسش‌های احتمالی را با کمک استاد راهنمای خود تهیه کنید. برای این پرسش‌ها پاسخی کوتاه و درعین‌حال دقیق آماده کنید. از استاد خود بخواهید پاسخ‌های شما را ارزیابی کند و اگر پیشنهادی برای بهبود دارد، حتماً ارائه دهد.
سخن آخر
در اینجا چند نکته‌ی اضافی برای ارائه‌ی پاورپوینت در جلسه دفاع از رساله دکتری آورده شده است:
- با صدای بلند و واضح صحبت کنید.
- از ارتباط چشمی با حضار غافل نشوید. (البته در جلسه مجازی این امکان وجود ندارد)
- از دست‌های خود برای تأکید بر نکات کلیدی استفاده کنید. (البته در جلسه مجازی این امکان وجود ندارد)
- در صورت نیاز، از حضار بخواهید سؤالات خود را در پایان ارائه بپرسند.
با رعایت این نکات، می‌توانید یک ارائه‌ی تأثیرگذار و موفق در جلسه دفاع از رساله دکتری داشته باشید.
امیدوارم این نکات برای شما مفید باشد.
راهنمای عملی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی
